هفته کتاب گرامی باد.
کتاب، دروازه‌ای به سوی جهان گسترده دانش و معرفت است و ارایه کتاب‌های خوب، یکی از بهترین ابزارها برای به کمال رساندن انسان هاست و کسی که در این دنیای زیبا به زندگانی می‌پردازد، نمی‌تواند با دنیای کتاب بی ارتباط باشد. فضل و معرفت انسان را می‌توان از اندازه گرایش و عشق او به کتاب و کتاب خوانی میزان کرد و می‌توان با این محک، گوهر ادمیان را عیار گرفت. کتاب، میراثی ماندگار، پدیده ای باشکوه و باارزش و عنصری رشدآفرین و روشنگر در پهنه زندگی بشر است.
کتاب، یار مهربان
افتخار ما نیز این است که فرهنگ و باورهای دینی ما، بر پایه ارزش بینش و دانش و ارجمندی کتاب و نگارش استوار است و خداوند منان، معجزه ابدی آخرین فرستاده اش را یک کتاب قرار داده‌است. قران کریم، سرآمد همه کتاب‌های عظیم و اسلام، دین اندیشه و معرفت، دین دانش و کتاب و معنویت است. اصولاً آیین آسمانی ما، پرچم دار کتاب و کتاب خوانی در زمین به‌شمار می‌رود؛ اندکی تأمل و کاوش در لابه لای اوراق زرین تاریخ اسلام، این حقیقت را به روشنی می‌نمایاند. همه فرهنگ‌ها با کتاب آغاز می‌شوند، با کتاب می‌بالند و تجربه‌های خود را به کتاب می‌سپارند. از این میان، اسلام بیشترین بهره را از کتاب برده‌است؛ زیرا وحی احمدی و گرامی نامه قران، از مشرق برگ و قلم درخشیدن گرفت و معجزه سترگ محمد ص در میان سطرهای کتاب صورت پذیرفت.
همچنین پیشینه فرهنگی ما و شمار کتاب‌ها و کتاب‌خانه‌ها در عصر شکوفایی تمدن اسلامی و اهتمام دانشمندان اسلامی و ایرانی در پدید آوردن آثار ارزشمند جهانی، همه ناظر بر اهمیت کتاب و کتاب خوانی است.
کتاب و کتابخوانی در قران و روایات اسلامی
دین مبین اسلام برای مطالعه و کتابخوانی و تحقیق و تفحص جهت کسب علم و تربیت صحیح و همچنین پیشرفت و توسعه در شیونات مختلف زندگی بشر ارزش و اعتبار زیادی قایل شده‌است و همه افراد بشر را به خواندن، نوشتن، و در حقیقت به تحصیل علم و دانش تشویق نموده‌است. این امر با نزول قران به عنوان کتاب آسمانی و با کلمه قرایت مسلم گردیده‌است. (قران کتاب دینی اسلام و یکی از ثقلین است. قران که از ریشه قرء گرفته شده‌است، معنی لغوی ان را جمع نمودن، فراهم نمودن، سال، و همچنین خواندن است)
در اهمیت کتاب و کتابخوانی و در مقام شرافت و عظمت کتاب همین بس که خداوند اولین آیات قران را به پیامبر اسلام (ص) نازل فرموده با امر به قرایت آغاز کرده‌است (اقرا باسم ربک الذی خلق) و همچنین در قران به قلم و به آنچه می‌نویسد قسم یاد می‌کند: (ن و القلم و ما یسطرون).
کتاب حاوی اندیشه‌ها و تجربیات بشری در ازمنه تاریخ است و سهم عمده ای در انتقال دانش و فرهنگ به نسل‌های آینده دارد. کتاب‌ها نه فقط نقش و نگار قلم بر صفحه سفید کاغذ اند بلکه گویندگانی هستند که با شنوندگان خود سخن می‌گویند.
قران کریم و دین مبین اسلام مطالعه و رفتن به دنبال کسب علم و دانش را یکی از فرایض و واجبات دین به‌شمار آورده است و به همین سبب است که اولین آیات قرانکه نازل شده با الفاظ (خواندن، قلم، و علم) آغاز شده‌است در سوره علق به این معنی اشاره می‌شود.
تاریخ نشر کتاب در ایران
به گفته تقی‌زاده، مطالبی که ادوارد براون دربارهٔ تأسیس نخستین چاپخانه در ایران نوشته‌است، ترجمه مطالب محمد علی تربیت است و با توضیحات شیندلر مطابقت دارد. نیز گفته شده‌است که عباس میرزا پیش از بازگشت میرزا صالح به ایران، چند دستگاه چاپ را از روسیه سفارش داده بود و میرزا زین العابدین تبریزی را به پترزبورگ فرستاد تا فنون چاپ را در آنجا بیاموزد. او به هنگام بازگشت، دستگاه چاپ و مقداری وسایل و تجهیزات چاپ با خود به همراه آورد که نخستین چاپخانه تبریز با ان ساخته و نخستین کتاب فارسی در خود ایران در ان چاپخانه چاپ شد. در برخی منابع آمده است که پیش از چاپخانه تبریز، چاپخانه ای در شیراز دایر بوده‌است. این مدعا بنا به مدارکی که فعلاً در دست است صحت ندارد.
برپایه مدارک موجود، نخستین کتابی که در چاپخانه تبریز به چاپ رسیده، اثری دربارهٔ فتواهای جهاد از عالمان شیعه دربارهٔ جنگ‌های ایران و روس بوده‌است. خانبابا مشار در فهرست کتاب‌های چاپی فارسی ذیل مدخل فتح نامه، این توضیح را آورده است: (اولین رساله ای است که بعد از ورود مطبعه از اروپا به تبریز، در ان مطبعه به طبع رسیده‌است)مشار از نویسنده این کتاب نامی نبرده‌است، اما در همان فهرست.. . ، زیر مدخل جهادیه، نویسنده را میرزا عیسی قایم مقام (میرزای بزرگ) و تاریخ چاپ ان را ۱۲۳۳ ق ذکر کرده‌است.
کتاب و کتابخوانی از نگاه مقام معظم رهبری
من هر زمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می‌افتم، قلباً غمگین و متأسف می‌شوم. این به خاطر ان است که درکشور ما به هر دلیلی که شما نگاه کنید، باید کتاب اقلاً ده برابراین میزان، رواج و توسعه و حضور داشته باشد. اگر به دلیل پرچمداری تفکر اسلامی و حاکمیت اسلام به حساب بیاورید، این معناصدق می‌کند؛ چون اسلام به کتاب خواندن و نوشتن، خیلی اهمیت می‌دهد. اگر هر منصفی به بیانات نبی مکرم اسلام و ایمه (علیهم السلام) و پیشوایان اسلام نگاه کند و ببیند که اینها در چه زمانی به کتاب و کتابخوانی دعوت می‌کردند و فرا می‌خواندند، همه افسانه‌ها از ذهنش شسته خواهد شد و خواهد فهمید که دشمنان اسلام جز این نداشتند که افسانه‌های کتاب سوزی و کتاب ستیزی را برسر زبانها بیندازند، چون اسلام پرچمدار کتابخوانی است.
کتاب مقوله بسیار مهمی است. البته من به کارهای هنری و تصویری تلویزیون، سینما، یا از این قبیل چیزها خیلی اعتقاد دارم؛ اما کتاب نقش مخصوصی دارد. جای کتاب را هیچ چیزی پر نمی‌کند.
کتاب را باید ترویج کرد، .. مردم باید به کتابخوانی عادت کنندو کتاب وارد زندگی بشود. چندی پیش من دیدم که همین تلویزیون با بعضی از جوانان مصاحبه کرده بود و پرسیده بود که: آقا! شماکتاب می‌خوانید؟ پاسخ داده بودند که: نه، اصلاً کتاب را جزوضروریات زندگی نمی‌دانند.
گسترش فرهنگ کتابخوانی
رسانه‌های جمعی از جمله رادیو و تلویزیون و… امروزه به یک منبع شکل‌گیری واقعیات اجتماعی در جوامع تبدیل شده‌اند. رسانه‌ها مسیول بخش اعظمی از مشاهدات و تجربه‌هایی هستند که ما از طریق ان‌ها درک خود را نسبت به جهان پیرامون و نحوه عملکرد ان سامان می‌بخشیم. درواقع بخش عمده ای از نگرش ما به دنیا، ریشه در پیام‌های رسانه ای دارد که از پیش ساخته شده‌اند.
ان‌ها به دلیل دامنه نفوذ وسیع، اثر مستقیمی بر ارزش‌ها و هنجارهای جامعه دارند. نتیجه یک تحقیق نشان داده که رسانه‌های جمعی ۸۷ درصد بر افزایش آگاهی مردم اثر می‌گذارند. در میان وسایل ارتباط جمعی، رادیو و تلویزیون به خاطر ویژگی‌هایی همچون تعداد زیاد گیرندگان، تنوع ترکیب گیرندگان، ایجاد تکثر پیام، هزینه کم مصرف و توزیع سریع پیام می‌توانند توجه و وقت کاربران و منتشران جامعه در جهت افزایش و بالا بردن میزان مطالعه و کتابخوانی را به خود اختصاص دهند.
مهم‌ترین وسیله ارتباطی که می‌توان در بین اقشار جامعه نفوذ کند، رادیو و تلویزیون است. با در نظر گرفتن درصدی از جمعیت جهان که بی سوادند و فقط از رادیو و تلویزیون می‌توانند استفاده کنند، به اهمیت این وسایل ارتباطی پی می‌بریم. امواج رادیو به راحتی از مرزها می‌گذرند و از این سوی جهان به آن سو می‌رسند. از طرفی چون پیام ان شنیداری است، گیرنده برای دریافت پیام احتیاجی به سواد خواندن و نوشتن ندارد و درنتیجه برای کشورهایی که در ان سطح سواد پایین است وسیله ای ایده ال محسوب می‌شود.
ولیکن تلویزیون به خاطر نمایش تصویر محتوا و چون صدا و تصویر اطلاعات کامل تری به تماشاگر می‌دهد، نسبت به رادیو از دید مخاطبان جذاب تر است. تلویزیون به خاطر داشتن تصویر به تخیل کمتری نیاز دارد. تلویزیون رسانه ملموسی است که به علت ارتباط مستقیم و موازی با بیننده و نشان دادن رویدادها به هنگام وقوع، رسانه ای قابل رقابت است. تلویزیون از جهت کنترل و تسلط بر افکار عمومی رسانه بسیار قوی و مؤثری است. نفوذ و جایگاه تلویزیون در دنیای کنونی امری بدیهی است و نقش ان در آموزش، هدایت، جهت دهی و تقویت افکار عمومی و افزایش مهارت‌های عمومی و دانش تخصصی مردم در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی جامعه انکارناپذیر است.
در این راستا می‌توان گفت رادیو و تلویزیون بیشتر از سایر رسانه‌ها بر مردم و جامعه تأثیرگذار هستند و این همان نقطه ای است که می‌توان به کمک این دو رسانه در ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی موفق عمل کرد. به شرط آنکه برنامه سازان و تهیه‌کنندگان، برنامه‌هایی جذاب و با کیفیت بسازند تا توجه مخاطبان را به این مهم جلب نمایند. (کتاب مهر) بهار ۱۳۹۴ - شماره ۱۶؛ ایمنی، حیدر)
روشهای مطالعه و مدیریت کتابخوانی
کیفیت مطالعه را بالا ببرید. به روخوانی سطحی در حالت پراکندگی فکر قناعت نکنید. با مفهوم ومعنای مطلب ارتباط برقرار سازید تا آنچه را که مورد نیاز است به خوبی درک کنید.
حجم مطالعه حواس شما را پرت نکند. مطالعه بیش تر و سریع تر تنها بهانه‌هایی برای بیش تر دانستن است. پس ابتدا آنچه را می‌خواهید بدانید و بفهمید برداشت کنید و آن گاه با کلمات (سرعت) و (بیش تر) وسوسه شوید.
قبل از آن که از موضوع اصلی کتاب منحرف شوید و به مطلب دیگری بپردازید، قسمت‌هایی را که دوست دارید به خاطر بسپارید، مشخص کنید.
حتماً برای مطالعه خود برنامه‌ریزی داشته باشید. این که قصد یادداشت برداری دارید یا خیر، در مورد چه موضوعی باید تمرکز کنید، چه سوالاتی در ذهن دارید که در این کتاب جواب ان‌ها را می‌جویید و… همه باید از قبل برنامه‌ریزی شده باشد.
باید کتابی که مطالعه می‌کنید مختص به خود شما باشد تا به راحتی در ان علامت گذاری و نکته نویسی کنید. استفاده از مداد یا ماژیک رنگی به شما امکان می‌دهد تا در مراجعه مجدد به کتاب بهره بیش تر ببرید. هر چند نباید این خطوط رنگی استفاده شما از سایر خطوط کتاب را کاهش دهد.
هنگام مطالعه همواره یک قلم در دست داشته باشید؛ زیرا مطالعه آنگاه کارایی مطلوب می‌یابد که همراه با مطالعه سوالات ذهن خود را با اموزه‌های کتاب تطبیق دهید و در حاشیه ان یادداشت کنید.
میان مطالعه و سایر کارهای خود، تعادلی به وجود آورید که هم از خواندن خسته و دلزده نشوید و هم تجربه و عمل را به بهره‌وری مطالعه خود بیفزایید.
کودک و کتاب
نقش والدین در کمک به کودکان خود برای فراگیری مهارت خواندن، بسیار مهم است. تا چندی پیش، بسیاری از مردم تصور می‌کردند آموزش خواندن را باید به‌طور کامل به عهده مدرسه و معلم گذاشت، ولی آخرین بررسی‌ها نشان داده‌است که کمک درست والدین در این امر، بسیار به نفع کودکان است.
خواندن کتاب برای کودکان را در سنین پایین آغاز کنید. کودکی که عادت کند با شنیدن داستان به خواب رود، در بزرگ‌سالی نیز نمی‌تواند از مطالعه کتاب فاصله بگیرد. کودکان از ورق زدن کتاب، از شنیدن صدای کاغذ و از صدای شما وقتی برایشان کتاب می‌خوانید، لذت می‌برند.
جایی را به نگهد اری کتاب‌های کودکتان اختصاص دهید. قفسه یا کتابخانه کوچکی که کودک به راحتی به ان دسترسی داشته باشد، وی را تشویق می‌کند و عادت می‌دهد که به تنهایی سراغ کتاب‌هایش برود.
به دور نگه داشتن کودکان از کتاب‌ها، بیش از اندازه حساسیت نشان ندهید، ولی به آنها یاد دهید که نباید کتاب را پاره یا خط خطی کنند. می‌توانید کتاب‌های کودکتان را با پوشش‌های نایلونی و مانند ان جلد کنید تا عمر بیشتری داشته باشند.
از کودک بخواهید به تصاویر کتاب‌های مورد علاقه اش با دقت نگاه کند و داستانش را برای شما تعریف کند. در این زمینه، کتاب‌هایی که به‌طور کامل تصویری هستند، برای تقویت این مهارت و تشویق کودک به این کار مفیدترند.
در سایه سار قلم
روزی که با تو به سر نشود، در صفحه‌های تقویم عمرم، جایی ندارد. لحظه‌هایم اگر از درک تو غافل باشند، بر باد رفته‌اند. تو را در دلتنگی‌هایم، هرگز نادیده نمی‌گیرم؛ که تو همیشه حرف‌های سبزی برای گفتن داری و من، شنیدن هستم. در تمام سال‌های شتابان عمر، اگر دستم در دست‌های راه گشای تو نبود، غفلت‌ها و خطاهای بی سرانجام، مرا به تباهی می‌برد و از ذهن و اندیشه ام، هیچ ردی بر جا نمی‌ماند.
تو، مهربانی ناتمامی هستی که به هیچ عشقی شبیه نیست؛ دوست بی ادعایی که هرگز گلایه ای ندارد؛ معلم وفاداری که هیچ‌گاه درس‌هایش، پیراهن کهنگی به تن نمی‌کند… و پرنده مأنوسی که مرا به بال‌های سپید و لطیفش می‌نشاند و با خود به هر کجا می‌برد.
کلمه‌ها که واژه واژه در قلب تو خانه دارند، آهنگ مقدس دانشند که با تو رونق دارند و تو از آنها معنا می‌یابی… حرف‌های بسیار و ناتمام تو در سکوت سحرانگیزت مرا با خویش می‌برد در طلسمی طلایی بی آنکه گزندی به من برسد. من با تو از تمام گزندها، از فتنه بطالت لحظه‌ها در امانم.
منبع